Annotationes in Constitutiones 1556 - Jerónimo Nadal

[32] Satis hactenus dictum est in universum de religione. Nunc de nostro instituto dicendum, Christo Iesu duce. Sed typo quodam ac compendio primum; deinde quae proposuimus prosequemur.

[33] Infinite dives est in suis misericordiis ac miserationibus[1] Dominus Deus, trinus et unus, noster; ac vincit sempre quum iudicatur[2]. Ubi enim abundata delictum de nobis, ibi abundans exoritur gratia[3] atque auxilium ex ipso. Non enim nos deserit, neque derelinquit[4], sed percutit ac sanat[5], humiliat ac sublevat[6], atque mortificat ac vivificat, deducit ad inferos ac reducit[7]. Neque vero permittit tentari nos clementissimus Pater supra quam possumus[8]; sed dat simul utrumque, et tentationem et unde ex illa evadamus, quum scilicet facultatem nobis maiorem sustinendi largitur, et gratiam abundantem magis quam pro illa tribulatione ac tentatione, ut superiores illa simus difficultate et angustia, ac fructum praetera de sterilitate illa colligamus uberiorem.

[34] Itaque, si aetates Ecclesiae conferamus, multa fuit maioris gratiae quam quae fuit maioris angustiae. Num fuit maior in Ecclesia tribulatio, quam ea in qua Christus in cruce actus est? Illa vero fuit temporis summa plenitudo, aetas omnium aetatum longe gloriosissima. Summa fuit angustia post Christi Iesu ascensionem; et excellens quaedam gratia in Apostolis, Evangelistis ac discipulis Domini. Persecutiones decem futurae erant tyrannorum, atroces; ac dabatur in ipsis immanitatibus praeclarissimus proventus martyrum: quorum mortes Ecclesiam illustrabant; et quo plures necabantur, eo gratia uberior Ecclesiae conciliabatur ac plures ad baptismum confluebant divina Dei nostri misericordia.

[35] Neque vero quis dubitet, ad illa tempora non floruisse per Iesu Christi gratiam qui statum perfectionis christianae acquirendae per evangelica consilia, tum alia ratione tum etiam perfecte per vota, amplecterentur. Quis enim neget in tanta multitudine sanctorum, in tanto fervore spiritus christiani, in tanta spe ac necessitate martyrii, quin essent permulti qui per consilia Christi Iesu enixe sese ad illud certamen, ad illam martyrii victoriam compararent et palmam? Nam si illis erat perfectio charitatis expetenda in primis, ut animam suam pro Christo ponerent, si Christus consulit ad charitatis perfectionem adipiscendam consilia efficacia, si Christi spiritu fervidi erant illi homines; quid est cur non multi haec capesserent, per quae ad illam perfectionem, Christo Iesu consulente, pervenirent?

[36] Si quis tamen desideret scriptorum testimonia atque historiae ad hoc confirmandum, haec, si non sunt frequentia, non desunt tamen. Et quidem certe hoc mirum est: ubi fidem habes Dei ex evangeliis, fidem Ecclesiae ac sanctorum, testimonium spiritus, his praetermissis, longe inferiora testimonia te efflagitare; quod qui facit... nescio quid dicam, vereor ne zelus me longius impellat. Qui ita sentit, fidem videtur suam prodere: quam scilicet sua opinione, suo sensu confirmat; suo enim hic iudicio credit ac ducitur in re fidei; quo quid est magis perniciosum?

[37] Igitur providit Deus noster auxilia et Ecclesiae primitivae et ad decem persecutiones; et Apostolos, Evangelistas, Martyres, Episcopos, Religiosos homines; ac gratiam his affluentem indulsit, qua gratia sua munera explerent, ac Dei Ecclesiam tuerentur.

[38] Quid post haec tempora? Oppugnaturi erant heretici Ecclesiam. Parantur sancti episcopi ac doctores, libertas consiliorum, varia monachorum instituta: in Egypto primum sub Antonio atque aliis Abbatibus; dein in Syria sub Hieronymo, in Aphrica sub Augustino, in Grecia sub Basilio, in Italia sub Benedicto; quibus praesidiis heretici extirparentur, morum disciplina exornaretur, perfectio christianae religionis exerceretur, et universa Ecclesia suo, hoc est, divino fulgore esset conspicua atque illustris.

[39] Addidit gratias praeatera alias Deus noster religionum, tum duo illa lumina Ecclesiae, ordinem Francisci atque Dominici: quibus luminibus extrema orbis tempora illustrarentur et, quasi eximia quadam gratiae monasticae innovatione, ad perfectionem qui vocati essent inniti possenti, tum animarum saluti consulere atque episcoporum onera et solicitudinem sublevare.

§ II - Auxilia Dei per Societatem

[40] Auxilium per Societatem – [41-42] In qua invenitur compendium plurium: vota, communia cum aliis religionibus; vita activa et contemplativa, et vita activa superior – [43] Item dispensatio verbi Dei et administratio sacramentorum – [44] Differentia tamen est ab aliis – [45-51] Societas imitatio vitae apostolorum – [52] Non est status perfectionis acquisitae, sed adquirendae, in labore tamen apostolico.

[40] Postremam autem omnium, hanc minimae huius congregationis gratiam Ecclesiae largitus est Deus noster, pro sua infinita sapientia atque bonitate; divinum hunc influxum, hanc divinam Iesu Christi motionem, hanc spiritus virtutem atque vivacitatem, qua ad militiam Filii sui Christi Iesu totumque institutum evangelicum, ad perfectionem atque amplitudinem charitatis ac perfectionis christianae, vocat quos praescivit ac praedestinavit[9] clementissimus Deus trinus et unus noster; et quasi abbreviatum quoddam verbum fecit religionis monasticae super terram.

[41] Qua religione, non solum omnia religionum instituta complecteretur, sed ea quoque quae episcoporum sunt atque sacerdotum coniungeret; illis duntaxat sepositis quae vel humilitatem impedire possent vel paupertatem vel ea ministeria et operas quae ad salutem et perfectionem proximi procurandam conferri debent ex instituto.

[42] Nam vota habet haec congregatio aliis religionibus communia, et duplicem vitam complectitur, activam quide, tum etiam contemplativam; et utraque impense eo spectat ut actio quaedam perfecta ac superior in salutem ac perfectionem animarum exerceatur; quasi efficax sit vita activa et contemplativa, tum etiam superior illa, ut Societatis ministerio alii activi evadant, alii contemplativi, alii demum ut ad illam superiorem actionem aspirent, quod munus espiscoporum est proprium ac deinde presbyterorum eorum qui curam animarum ex episcopis iniunctam accipiunt.

[43] Habet item Societas ex munere episcoporum primario, ut verbum Dei dispenset sacris contionibus ac lectionibus omnique sermonis ministerio; ex utrorumque officio, et episcoporum et parochorum, ut missas celebret, sacramenta ministret.

[44] Haec tamen omnia munera sic accipit a Christo Iesu per Ecclesiam, ut nec chori[10] nec sepulturarum vel vestium monachalium[11] accipiat usum; quae tamen monachi rite usurpant. Nec dignitatem episcopalem admittit, ut iurisditionem[12], non honorem non annuos proventus, non curam omnino animarum[13] ex obligatione alia, praeterquam quae suae est vocationis. Haec omnia propterea seponit, ut saluti animarum et perfectioni vacent, ac maiori cum humilitate, facilius atque attentius.

[45] Breviter: imitatio quaedam haec est apostolici ordinis atque represantatio. Non enim erubescere debemus gratiam Dei nostri et Ecclesiae. Neque vero hanc gratiam religionis dedit Deus ut in abscondito deponeretur sub lecto; sed super candelabrum ut luceret[14]; et si quae ad aurem loquitur in cubili Deus, ea super tecta predicari iubet[15]. Quid esse potest cur vereamur misericordias Domini confiteri coram omnibus viventibus?[16]. Ad haec quis est, omnium omnino eorum qui in terra quive in caelis sunt, qui consiliarius Dei sit[17] aut possit illi dicere: cur ita fecisti? Hanc gratiam voluit Deus in Ecclesiam inspirare; Ecclesia recipit, confirmat, approbat. Tu quis es, qui negligere aut aspernari illam possis, nos item qui possumus illam non confiteri ac praedicare?

[46] Verum si quis nomine moveatur, quasi apostolicam dedignetur religionem audire, age, nomen taceamus apostolicum; atque imitationem, rem inspiciamus ac pio animo iudicemus. Iam nulla esse poterit de nominibus controversia. Nihil quidem certe nobis erit curae qui appellemur, modo id cum Christi Iesu gratia faciamus, quo in illo sumus vocati; tametsi consecratum ab Ecclesia[18] nomen habeamus praeclarissimum, ut Societas Iesu vocetur nostra haec minima congregatio.

[47] Sed imitationem apostolici status inspiciamus. Vocantur primum Apostoli ut Christum cognoscant[19]. Nostri ad primam probationem, ut quam accepimus a Christo gratiam intelligant, ac totum videant Societatis institutum[20]. Rursum vocantur Apostoli, ut sequantur Christum[21], ut ab illo fidem audiant, ut mores suos componant: breviter, ut ad munus apostolicum comparentur. Nostri secundam habent probationem, quae ad morum compositionem adhibetur, tum ad studia litterarum, quibus rebus exercitati atque instructi ad Societatem professam admittantur[22].

[48] Mittuntur Apostoli ut evangelium praedicent universae creaturae[23] ac sacramenta ministrent, hoc est, ut universum verbi Dei ministerium expleant, curam omnium animarum accipiunt. Ad haec omnia vocata est Societas: accipit ministerium verbi in sacris concionibus, lectionibus sacrarum litterarum, doctrina puerorum ac rudium, piis collocutionibus, exercitiis spiritualibus, administratione sacramentorum, et breviter, omni ministerio verbi divini[24]; ac curam accipit omnium animarum ex instituto suo, non ex alia quavis obligatione, vel alioqui iurisditione.

[49] Aequum censent Apostoli alias occupationes seponere, quae se ab ministerio verbi et oratione interpellare possent[25]. Habet Societas coadiutores tum in spiritualibus tum in temporalibus, qui eos illis oneribus levent; ut suis muneribus expeditius ac liberius vacare possint. Mittebantur in omnem terram Apostoli (non dubium quin a Petro). Mittuntur nostri quovis gentium a successore Petri, Romano Pontefice[26]. Peregrinantur fere Apostoli, nec domos habent ubi in congregatione vivant, sed quaerunt sempre quod Christo lucrifaciant. Hic est finis preacipuus Societatis, non solum ut in domibus habitemus et conventu fratrum, sed ut peregrinemur et homines piscemur; et ibi cum primis, ubi nullum esse piscatorem videmus.

[50] Vota ediderunt Apostoli consiliorum Christi. Vota habet Societas. Habitum monachorum non induerunt Apostoli (quod ex Dionysii Ecclesiastica Hierarchia intelligi potest); simul traditione ex usu Romanae Ecclesiae accipimus non dissimili vestimento usos Apostolos quam praelati ac clerici Romae utuntur. Alium habitum non admittit Societas quam qui in usu est honestorum sacerdotum[27]. In decantandis psalmis et hymnis non erant occupati Apostoli; sed nec Ecclesiae primores in his rebus vult Gregorius operam ponere. Chori usum non habet Societas[28].

[51] Breviter: praeter ea quae ad dignitatem, proventus, iurisditionem atque ad [duorum] sacramentorum collationem attinenti, ex vocatione sua reliqua habet Societas, quibus munus apostolicum imitatur. Quare non immerito servos nos esse profitemur summi universalisque Pontificis Papae aliorumque episcoporum qui legitima successione locum Apostolorum atque dignitatem acceperunt.

[52] Quibus igitur rebus animae iuvari possunt, eas res omnes amplectitur Societas, modo in humilitate et paupertate illas administrare possit. Est enim vocatio nostra imperfectorum, ac religiosi instituti, per quod ad perfectionem contendere debemus; non sanctorum ac perfectorum, qui status episcoporum est. Quum igitur ad statum acquirendae perfectionis vocati simus, haec est magnitudo gratiae divinae erga minimam hanc congregationem: non solum ut alia omnia nobis media ad illum finem nobis concesserit, se illud etiam quod alioqui videri solet difficile atque periculosum, nobis tamen ex divinae lucis illustratione facile fit atque suave, ut scilicet magnam partem nostri spiritualis profectus in eo constituamus, si in proximorum salutem et perfectionem impensius incumbamus.

§ III - Finis et gratia Societatis

[53] Finis Societatis – [54-58] Difficultates quae nunc temporis premunt Ecclesiam. Obsecratio ad Deum – [59] De proprietate gratiae Societatis – [60] Quid haec gratia operetur in ipsa vocatione – [61] In confirmatione uniuscuiusque – [62] In Patre Ignatio et superioribus – [63] Sensus spiritus circa hanc gratiam – [64] Aestimatio gratiae aliarum religionum.

[53] Ad quas autem Ecclesiae difficultates sublevandas hanc religionis gratiam donaverit Christus Iesus, exponit ratio instituti nostri atque Apostolicarum literarum auctoritas; quibus explicatur ad defensionem fidei eiusque propagationem profectumque animarum hanc esse Societatem potissimum institutam[29], quasi adversus haereticos dicat atque infideles omnes, tum ad mores catholicorum ex fidei ac christianae religionis norma conformandos.

[54] Et quidem, si haec tacerent, loquuntur tamen profuse nimium temporum nostrorum calamitates, quibuscum Ecclesia, Christi sponsa sanctissima, conflictatur atque laborat. Hinc urgent haeretici, illinc mahometani, utrique atrocissimi, summa vi, summa potentia, summo totius christianismi discrimine. Et tamen, quum haec maxima esse videantur ac sint, maiorem ego semper facile existimavi calamitatem eam esse qua per corruptissimos mores, cum aliorum catholicorum tum vel maxime, ne unice dicam, totius ecclesiastici ordinis et perditissimam vitam ac perniciosissima exempla vastatur Ecclesia sancta atque dissipatur. Unde inexhaustus fons lachrymarum ac dolorum in tanta animarum lue atque calamitate quem non exanimet?

[55] Contra vero, cui tanta gratia, tam copiosa Dei trini et unius nostri benignitas, tam vivax, tam excellens Dei auxiulium, animum non faciat grandem ad animas iuvandas quae pereunt adeo confertim in tanta daemonum contentione atque efferata rabie, in tanta victoria Luciferi, quasi colligatus non esset, in tantis Ecclesiae sanctissimae gemitibus atque angustiis, in tanta sanguinis et misericordiae Chrsti Iesu Domini et Dei nostri conculcatione?

[56] Exurge, Domine, adiuva nos[30]. Exurge, quare obdormis, Domine?[31] Exurge propter nomen sanctum tuum; ne, obsecro te, dicant barbari mahometani: ubi est Christi Ecclesia? ubi est Deus trinus et unus? ubi homo Deus? ubi meritum passionis Iesu? et addant atrociter atque insolenter summum esse Halla prophetam Mahumet.

[57] Ne dicant rursum haeretici: ubi est Ecclesia Romana? ubi sacramenta? ubi operum meritum et neccessitas? ubi sanctorum invocatio? ubi monasticae religiones et vota? et huiusmodi innumera, et exultent petulanter, ac suo doctori Luthero canant epinicion, quasi de Ecclesia per utrosque triumphet Satan. Ne detur, obsecro, Domine Iesu Christi, tuus sanguis, Sponsa tua, veritas tua, tua fides in opprobrium superbissimis daemonibus atque toti inferiori inferno.

[58] Voca, obsecro te, sanctissime ac clementissime Domine, voca quos vocaturus es; mitte quos missurus es[32], ad provinciam tuae sanctae Societatis pro dignitate administrandam. Nos enim plane, super quam dici potest, inutiles sumus atque inepti; et nihil aliud quam quae tu, Domine Deus, facere decrevisti tua gratia ac misericordia, nos nostra ineptia, errore, negligentia, peccato, miseria, impedimus atque corrupimus.

[59] Vocatio igitur minimae huius Societatis magna est, magnum institutum per Iesu Christi eximiam gratiam. Quae gratia suam habet selectam proprietatem divini auxilii, quae ad omnes virtutes, ad omnia exercitia, ad ministeria et opera omnia, ad totam et universae Societatis et singulorum qui ad eam admittuntur gubernationem atque directionem extenditur; ut finem quem nobis praestituit Deus et fortiter prosequi et efficaciter attingere possimus. De hac proprietate gratiae atque influxus divini (ex qua proficiscitur religionum diversitas) primum est dicendum; deinde, de extensione ad Societatis totiusque instituti munia. Audite, Patres ac Fratres meiin Christo Iesu dilectissimi; audite.

[60] Hanc proprietatem docet primum gratia vocationis ipsa, ubi quis audit atque assentitur illi gratiae; unde capax fit divini influxus, quem Deus omnibus praeparavit dispensandum, quos ad Societatem admittere pro sua benignitate disposuit. Recepta enim haec gratia facit ut mens nostra vim quandam accipiat spiritualem a Deo nostro immediate, qua et illius sentit in spiritu voluntatem in hoc instituto, et illi voluntati coniungitur et acquiescit, illam corde complectitur atque spiritus suavitate gustat.

[61] Unde bona spe ac fiducia plenus, magnum atque idem dulcissimum ac constans concipit desiderium ut ad hanc Societatem admittatur, ut in ea semper vivat, versetur, serviat; magnum sensum divini auxilii accipit ad ea exequenda quo divina vocatio ducit; spiritum imbibit quo, quasi in dono quodam sapientiae et spirituali principio (quod simul ad memoriam et intellectum attinet et ad voluntatem), mens nostra, hoc est, triplex haec facultas, habebat et quasi simul complectatur quae ad Societatis institutum proprie attinent omnia, quasi uno sensu, una cognitione, gustu uno illa contineat.

[62] Hinc extat vis qua Pater noster Ignatius (ut per quem instituere Societatem voluit Deus trinus et unus noster), quae proprie ad hoc institutum attinent, omnia continet, et disponere atque constituere potest. Hac facultate qui vocantur ad Societatem totum Societatis institutum accipiunt in spiritu, ut et qui superiorum agunt partes gubernare alios possint.

[63] Sed ego temere ago atque curiose laboro, scilicet, ut quae spiritu percipiuntur, ea velim sermone, et quidem imperito, complecti. Uno igitur verbo, si nihil dicam, dixero omnia: exprimi illa gratia non potest, sentiri et opere adimpleri potest. Cuius rei testes ego eos appello quicunque hanc gratiam acceperunt. Quod enim tu accipis, quod sentis, quod te tanta alacritate, tam propenso animo, tanta spe, tanto zelo, tam vivaciter, tam fortiter, tam constanter ad hoc institutum applicat atque impellit, id ego esse dico quod non dico nec tu verbo exprimis, sed omnes tamen sentimus in unione et sensu spiritus in Christo Iesu, qui est Deus noster in secula benedictus[33].

[64] Ex hoc autem sensu proprio nostrae Societatis fit ut magno charitatis affectu omnes religiones ac omnes religiosos complectamur; ut qui unionem hac in re habeamus, quia omnes religiosi sumus. Neque enim possumus nostrae religionis gratiam sentire, nisi simul in universum gratiam religionis et universae monasticae vocationis gustu spiritus accipiamus ac boni consulamus. Aliorum tamen ordinum spirituales proprietates non novimus. Illas enim soli illi norunt qui accipiunt.

Inizio

[10] Cf. Paolo III, Regimini militantis, n. 7; Giulio III, Exposcit debitum, n. 6: MI, Const. I, 30, 380; Costituzioni, p. 6, c. 3, n. 4.

[11] Giulio III, Exposcit debitum, n. 6: MI, Const. I, 380; Costituzioni, p. 6, c. 2, n. 15.

[18] Paolo III, Regimini militantis, n. 3; Giulio III, Exposcit debitum, n. 3: MI, Const. I, 26, 375.

[20] Esame generale c. 1, n. 13; Costituzioni p. 1, c. 4, n. 1.

[22] Esame generale c. 1, n. 12; c. 4, n. 41; Costituzioni p. 4, proemio; p. 3, c. 1, nn. 2 e 27.

[24] Regimini militantis, n. 3; Exposcit debitum, n. 3: MI, Const. I, 26, 376.

[26] Cf. Regimini militantis, n. 4; Exposcit debitum, n. 4: MI, Const. I, 27, 28, 277, 278.

[27] Exposcit debitum, n. 6: MI, Const. I, 380; Costituzioni, p. 6, c. 2, n. 15.

[28] Regimini militantis, n. 7; Exposcit debitum, n. 6: MI, Const. I, 30, 380.

[29] Regimini militantis, n. 3; Exposcit debitum, n. 3: MI, Const. I, 26, 376.